مطلب همكار گراميمان جناب آقاي دكتر جعفرزاده با عنوان انتخاب عينك در كودكان مبتلا به تنبلي چشم در ضميمه حكيم جام جم ديروز و روزنامه شرق امروز به چاپ رسيده است فعاليتهايي از اين قبيل مطمئنا تاثير فراواني در آگاه سازي جامعه نسبت به نقش اپتومتريست ها در تجويز و ارائه عينك طبي به بيماران بويژه در موارد خاصي مانند تنبلي دارد
ملاحظه بفرماييد
دكتر ابراهيم جعفرزاده پور*: تنبلى چشم (Amblyopia)يكى از مهمترين اختلال هاى سيستم بينايى است كه تشخيص به موقع و درمان آن در زندگى فرد مبتلا نقش مهمى را ايفا مى كند. در واقع فرد مبتلا علاوه بر آن كه ممكن است با مشكلات تحصيلى و شغلى عديده اى مواجه شود، در زندگى روزمره خود نيز محدوديت هايى را خواهد داشت. به خاطر اهميت مسئله بسيارى از وزارتخانه ها و سازمان ها برنامه هاى مدونى جهت پيشگيرى و پيگيرى اين اختلال در نظر گرفته اند. برنامه هايى همچون طرح سنجش بينايى كودكان در سنين زير مدرسه و بررسى وضعيت بينايى آنها در مدارس و اخيراً بررسى بينايى نوزادان در ماه هاى اوليه تولد، از جمله مواردى است كه بر اهميت موضوع تاكيد بيشترى مى نمايد.

تنبلى چشم ناشى از عوامل گوناگونى خواهد بود كه يكى از مهمترين و شايع ترين آنها عدم تساوى عيوب انكسارى دو چشم است. در واقع به خاطر تفاوت تيز بينى در چشم راست و چپ، مغز تصوير مربوط به چشم ضعيف تر را كه تارتر و نامناسب تر است ناديده مى انگارد و در يك فرآيند پيچيده، فعاليت هماهنگ و متناظرچشم ضعيف تر كاهش يافته و به تنبلى چشم ختم مى شود در اين موارد شايع ترين روش درمان تجويز عينك و بستن چشم سالم است. اما واقعاً اين روش و اين نقطه، پايان راه نيست. هر چند كه تشخيص زودهنگام و به موقع تنبلى چشم بسيار حياتى و مهم است ولى اين شرط لازم به هيچ وجه كافى نيست.

در مرحله تجويز عينك و بستن چشم سالم توجه به چند نكته اهميت زيادى خواهد داشت.

۱- بستن چشم سالم تضمين كننده فعاليت صحيح فيزيولوژيك و هماهنگ چشم تنبل نخواهد بود. شايد ذكر يك مثال وضعيت را بهتر توضيح دهد؛ فرض كنيد شخصى دست راستش دچار شكستگى شده و مدتى اين دست در گچ بوده. پس از بهبود و باز كردن گچ، دست آسيب ديده به صورت قبل قادر به فعاليت نخواهد بود. لذا دستور فيزيوتراپى دست آسيب ديده داده مى شود تا عملكرد آن بهتر شود و هماهنگى بيشترى با دست ديگر پيدا كند. طبعاً بستن دست سالم شرايط بهترى را فراهم نخواهد كرد. بديهى است مهار چشم سالم و فعاليت بيشتر چشم تنبل توسط هيچ كسى ناديده گرفته نمى شود ولى درمان هاى ارتوپتيك ((orthopticsبراى فعاليت بيشتر چشم تنبل و هماهنگى با چشم سالم ضرورى خواهد بود.

۲- نكته بسيار مهمى كه متاسفانه به صورت يك عرف غلط در جامعه شكل گرفته است، انتخاب عينك نامناسب است. در واقع درمان هاى تنبلى چشم كه ممكن است توسط اپتومتريست (بينايى سنج) يا چشم پزشك انجام مى شود گاهى به علت انتخاب عينك نامناسب عقيم خواهد ماند. قضيه بسيار ساده است با توضيح بسيار مختصرى متوجه موضوع خواهيد شد اول به ياد مى آوريم كه علت تنبلى چشم چه بوده است؟همانطور كه در سطرهاى گذشته توضيح داده شد يكى از علل تنبلى چشم تفاوت وضوح تصاوير دو چشم است. حالا اگر عينكى كه فرد به چشم مى زند نيز تصاوير مشابه و يكسانى در دو چشم ايجاد نكند مشكل آمبليوپى على رغم درمان هاى مختلف پا بر جا خواهد بود.

سئوال مهمى كه ممكن است به ذهن خطور كند اين است كه « آيا مى توان على رغم قدرت ديوپتريك متفاوت دو عدسى عينك بزرگنمايى متناسبى در دو چشم ايجاد كرد؟» به لطف تكنولوژى امروز، پاسخ مثبت است.

هر اپتومتريست با بهره مندى از دانش كافى در زمينه قاب عينك و عدسى هاى تصحيح كننده و اشراف نسبت به شرايط تنبلى چشم فريم خاص و عدسى هاى خاصى را براى بيمار تهيه مى كند. البته تنها تهيه فريم و عدسى مناسب كافى نخواهد بود و بايستى هر يك از عدسى ها با متد و روش خاصى در روى فريم مونتاژ نمايد. زيرا موقعيت عدسى تصحيح كننده با توجه به نوع آن و قدرت آن اثرات اپتيكى متفاوتى را ايجاد خواهد كرد. «پرنتيس» پدر علم اپتومترى نوين براى نشان دادن اهميت موقعيت عدسى تصحيح كننده با توجه به نوع و قدرت آن، غالباً يك بيمار نزديك بين را كه براى مشاهده اشياى دورى نياز به عدسى هاى مقعر دارد، با استفاده از يك عدسى محدب امكان مشاهده اشياى دور را برايش فراهم مى كرد بنابراين اصرار والدين و يا كودك در انتخاب يك عينك خاص ممكن است عوارض نامناسبى را براى كودك به دنبال داشته باشد.

توجه به اين نكته كه كودك ممكن است مشكلات خود را به طور آشكار و واضحى بيان ننمايد، انتخاب عينك مناسب را از سوى اپتومتريست حياتى تر مى نماياند. گاهى والدين به دليل شرايط بينايى خود سابقه استفاده از عينك، توصيه نزديكان، مد و... بر انتخاب عدسى خاصى براى كودك خود اصرار مى كنند. در صورتى كه ممكن است عدسى مورد نظر آنها على رغم قيمت بسيار بالا و يا شرايط بسيار ويژه ، نه تنها فايده اى براى كودك نداشته باشد بلكه عوارض ناخواسته اى را براى بينايى كودك به همراه داشته باشد.

لذا براى درمان موفقيت آميز تنبلى چشم اپتومتريست بايستى علاوه بر بستن چشم، درمان هاى فعال ارتوپتيك را براى والدين توضيح دهد و براساس نوع تنبلى چشم، عملكرد رفلكس هاى سايكواپتيك (بازتاب هاى روان نور شناختى) كودك و چگونگى روند تغييرات تنبلى چشم كودك فريم، عدسى و مونتاژ مناسب آنها را در دستور كار خود قرار دهد. طبعاً در كليه مراحل اين فرآيند به هم پيوسته توجه والدين به دستورات اپتومتريست و انجام دقيق آنها مى تواند آينده اى روشن براى بينايى كودكشان به همراه داشته باشد
*مدير گروه اپتومترى دانشگاه علوم پزشكى ايران