توکسو پلاسموز ، بيماري خطرناکي که از طريق گربه ها منتقل مي شود

همه ساله اپيدمي و بيماري هاي جديدي شناسايي مي شود. از سويي برخي از بيماري ها که از قديم الايام شناخته شده اند ، در ميزبان هاي جديد بروز مي کنند و يا تظاهرات کلينيکي آنها در حال دگرگوني است .شناخت اين بيماري ها و اطلاع از نحوه انتقال آنها همراه با رعايت بهداشت عمومي ، مي تواند عامل مهمي در پيشگيري از ابتلا به اين گونه بيماري ها باشد. از جمله بيماري هايي که شيوع گسترده اي در تمام نقاط جهان دارد، توکسوپلاسموز است . بيماري عفوني مشترک ميان انسان و حيوان که راه عمده انتقال آن به انسان ، تماس با گربه است . براساس تحقيقي که در دهه 90ميلادي به وسيله محققان کشورمان انجام و از سوي سازمان بهداشت جهاني اعلام شد، در اين تحقيق آماري حدود 13هزار نفر از 12استان کشور بررسي شدند و نتايج به دست آمده نشان داد بيشترين ميزان شيوع اين بيماري در استان مازندران بوده است که در آن حدود 52درصد مردم به اين بيماري مبتلا بوده اند. اين ميزان هر چه به سمت استان هاي جنوبي کشور مي رويم ، کمتر مي شود و در استان هرمزگان به حداقل خود يعني حدود 3درصد مي رسد. به لحاظ اهميت اين بيماري بخصوص در بعضي از گروههاي جامعه مثل خانمهاي باردار و اثرات جبران ناپذير آن بر سلامت جنين و نوزاد که هزينه هاي مادي و معنوي فراواني را به جامعه تحميل مي کند، با دکتر داوود يادگاري ، استاد بيماري هاي عفوني دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي گفتگويي ترتيب داديم که حاوي نکات تازه اي درباره اين بيماري است که از نظر خوانندگان مي گذرد.

آشنايي اکثر مردم با توکسوپلاسموز صرفا به دانسته هاي کلي درباره نقش گربه در انتقال آن محدود مي شود. لذا به نظر مي رسد ارائه تعريفي از بيماري و اشاره به ساير راههاي انتقال آن ، شروع مناسبي براي گفتگو در اين زمينه باشد.
بيماري توکسوپلاسموز ، يک بيماري انگلي مشترک بين انسان و حيوان است که مخزن اصلي آن گربه خانگي و ساير گربه سانان هستند. اين بيماري در تمام نقاط جهان گسترش داشته و در بعضي نقاط آلودگي بالاي 50درصد گزارش شده است . انگل از طريق مدفوع گربه به خارج دفع مي شود و در محيط خارج ضمن طي روند تکاملي خود، کيست را تشکيل مي دهد. چنانچه اين کيست ها توسط انسان بلعيده شوند، در بافتهاي مختلف بدن از جمله مغز عفونت حاد و يا مزمن به وجود مي آورند. نکته اي که بايد به آن توجه شود، اين است که اين بيماري علاوه بر تماس با گربه از راههاي متعدد ديگري نيز انتقال مي يابد که عمده ترين آنها شامل خوردن گوشتهاي نيم پز، شير نجوشيده و خوردن تخم مرغ خام است . مصرف سبزيجاتي که خوب شسته و ضدعفوني نشده است نيز در انتقال اين بيماري نقش اساسي دارد. راه مهم ديگر انتقال بيماري از مادر به جنين است که مي تواند خطرات جدي را براي جنين به همراه داشته باشد. متاسفانه گاهي مشاهده مي شود براي تقويت خانمهاي باردار؛ در رژيم غذايي آنها گوشت خام و يا جگر خام مصرف مي شود که اين مساله منجر به انتقال بيماري خواهد شد.
به محض شروع صحبت درباره يک بيماري ، همه مي خواهند علايم آن را بشناسند. درباره نشانه هاي باليني ابتلا به توکسوپلاسموز چه موارد عمده اي را مي توان ذکر کرد؟
نشانه هاي باليني اين بيماري را در چهار گروه و به صورت مجزا مي توان بيان کرد.
گروه اول : عفونت در افراد سالم است که در 80درصد موارد بدون علامت بوده و معمولا با تورم غدد لنفاوي گردن مشخص مي شود. اين غدد لنفاوي پشت متورم خيلي بزرگ و يا دردناک نيستند و بيمار اکثرا به صورت تصادفي متوجه آنها مي شود. از آنجا که اين گروه از بيماران سيستم ايمني سالم دارند، اکثرا بعد از چند ماه خود به خود بهبود مي يابند. فقط در 10تا 20درصد موارد علايمي مثل تب ، گلودرد ، تورم شديد غدد لنفاوي و راش هاي پوستي ديده مي شود که با کنترل و نظارت پزشک ، همه اين موارد بهبود مي يابند.
گروه دوم : ابتلا به توکسوپلاسموز در افرادي است که نقص سيستم ايمني دارند. در اين حالت بيماري مي تواند بسيار خطرناک باشد و بايد بسرعت درمان شود. اين گروه از افراد شامل بيماران مبتلا به ايدز، سرطان يا هر بيماري ديگري است که منجر به تضعيف سيستم ايمني بدن مي شود. در اين حالت توکسوپلاسموز با ايجاد ضايعات مغزي ، ريوي و يا چشمي همراه است که بخصوص ضايعات مغزي آن بسيار چشمگير است . به علت شدت ضايعات در اين حالت درمان اختصاصي انجام مي شود.
گروه سوم : بسيار مهم و مورد توجه است ، ابتلاي زنان در دوران بارداري و آسيب به جنين است . چنانچه خانم بارداري تا 3ماه قبل از بارداري به اين بيماري مبتلا شود و يا در آزمايش خون او آنتي بادي مثبت باشد، جنين او به هيچ وجه در دوران بارداري به بيماري مبتلا نمي شود و احتياج به درمان نيز ندارد. اما چنانچه مادر طي دوران بارداري مبتلا شود، وضعيت متفاوت است . برحسب سن جنين ، اگر ابتلا 3ماهه اول بارداري باشد، معمولا منجر به سقط جنين مي شود، اما چنانچه مادر در 3ماهه دوم و سوم بارداري اين بيماري مبتلا شود؛ احتمال ابتلاي جنين به مراتب بيشتر بوده و حدود 65درصد است . در اين حالت در نوزاد علايمي مثل تشنج ، سرکوچک و يا سر بزرگ تر از حد معمول ، اختلال بينايي ، ضايعات پوستي و بالاخره عقب افتادگي ذهني ديده مي شود.
مشکل چهارم در بررسي علايم بيماري ، مشکل در چشم است که معمولا به دو صورت ديده مي شود؛ يکي به صورت مادرزادي است که جنين در دوران بارداري مبتلا شده و بدون علامت است و در دهه دوم يا سوم زندگي علايم آن ظاهر مي شود. اين علايم به صورت اختلال بينايي ، ديدن لکه هاي سياه در چشم و يا حساسيت به نور است که به علت فعال شدن کيست ها در داخل بافت چشم است . براي اين شکل از بيماران ، درمان اختصاصي وجود ندارد و درمان نقش عمده اي ندارد، معمولا التهابات اوليه پس از مدتي فروکش مي کند، ولي معمولا ضايعه اي را در چشم برجا خواهد گذاشت . حالت دوم بيماري چشمي ، شکل اکتسابي است که در افراد سالم بسيار نادر است ، ولي در افراد مبتلا به نقص سيستم ايمني نياز به درمان اختصاصي خواهد داشت . ذکر اين نکته ضروري است که بيماري در افراد سالم خود به خود بهبود مي يابد و اطلاع از علايم آن نبايد موجب نگراني بي مورد شود.
از آنجا که در طب نوين اساس بر پيشگيري است و درمان در مرحله بعد قرار دارد ، ما نيز سعي مي کنيم قبل از درمان به پيشگيري بپردازيم ، درخصوص پيشگيري و کنترل بيماري توکسوپلاسموز چه نکات اساسي را بايد مورد توجه قرار داد؟
بهترين کار در اين باره ، نگهداري نکردن گربه در منزل است ؛ زيرا شرايط نگهداري آن به صورت بهداشتي بسيار دشوار و مستلزم وقت و هزينه است . بخصوص در مورد تماس نداشتن کودکان با گربه بايد توجه کافي مبذول شود. موارد ديگر شامل شستن سبزيجات با محلول ضدعفوني کننده و اجتناب از خوردن گوشت نيم پز در غذاهايي مثل همبرگر و يا کباب است . در مواردي که خانمها در منزل با گوشت خام در تماس هستند، بايد بعد از تماس با گوشت ، دستهاي خود را به خوبي بشويند و ضدعفوني کنند که اين اقدام در جلوگيري از انتقال بيماري بسيار مهم است .
با توجه به اهميت بيماري در خانمهاي باردار ، آيا همه خانمها در دوران بارداري بايد براي تشخيص آزمايشگاهي ابتلا به توکسوپلاسموز مراجعه کنند؟
خير ، فقط در موارد مشکوک با نظر پزشک معالج مي توان براي انجام آزمايش هاي مربوط مراجعه کرد. گاهي جواب مثبت آزمايش ، دليل بر وجود بيماري نيست و بايد توسط پزشک بررسي بيشتري صورت پذيرد. به هر حال ضمن رعايت نکات بهداشتي ، بايد از هر گونه وسواس و نگراني بي مورد اجتناب شود.
به عنوان سوال آخر، ضمن اشاره به درمان اين بيماري ، نکاتي را که در زمينه تاثيرات اجتماعي ابتلا به توکسوپلاسموز بايد مورد توجه قرار گيرد ، بيان کنيد.
از نظر درمان فقط سه شکل بيماري بايد درمان شود. اول کساني که به شکل چشمي بيماري مبتلا هستند و بيماري آنها اکتسابي است ، يعني مادرزادي نيست . دوم مادران باردار که در دوران بارداري مبتلا شده اند و گروه سوم بيماراني است که همراه با بيماري ديگري مثل ايدز، سرطان و... به اين بيماري مبتلا شده اند که اين گروه از افراد نيز بايد حتما درمان شوند. درباره اهميت اجتماعي اين بيماري ، بايد به خسارت بيماري در مواردي مثل اختلالات مادرزادي و عقب ماندگي هاي ذهني اشاره کنم که هزينه هاي سنگيني را به جامعه تحميل مي کند. جامعه ما بايد به سمتي حرکت کند که با آموزش عمومي ، به بيماري هايي که اختلالات مادرزادي را ايجاد مي کنند ، حساسيت خاصي نشان دهد و با پيشگيري از ابتلا به اين بيماري ها ، از خسارات فردي و اجتماعي آنها جلوگيري شود.