گزارشی از روند پيشرفت طرح بينايی 2020 در چند کشور دنيا. آيدين صفوتی - اپتومتريست
Present Global Situation of the Vision 2020 Initiative, Aidin Safvati B.Sc. Optom.

هدف اصلی طرح بينايی 2020، سازماندهی امکانات بهداشتی موجود به منظور ارائه خدمات مورد نیاز برای پیشگیری از نابینایی است به نحوی که این خدمات با ثبات بوده و جنبه مقطعی نداشته باشد. آمار نابينايان در سال 2000 به 40 ميليون رسيده. در سال 2020 با اجرای طرح، 24 ميليون و بدون اجرای طرح 76 ميليون خواهد بود. اين در حالی است که 80 % نابينايیها قابل اجتناب هستند: 60% قابل درمان، 20% قابل پيشگيری.

نتایج این طرح در برخی کشورها

در مجموعه مقالات بررسی شده مهمترین عامل نابینایی در بالغین، بیماریهای ناشی از کهولت شناخته شده. در بين اين بيماريها، درمان کاتاراکت به عنوان کلید اصلی موفقیت طرح بینایی 2020 معرفی گردیده.
نابیناییهای دو چشمی ناشی از کاتاراکت نوع Senile در دنیا بالغ بر 20 ميلیون نفر (با دید کمتر از 6/60 ) را مبتلا کرده. سالانه 25 ميلیون مورد جدید نابینایی ناشی از کاتاراکت ثبت می شود در حالیکه سالانه تنها 10 ميلیون جراحی کاتاراکت در دنیا اجرا می شود یعنی 20 ميلیون کمتر از آنچه باید انجام شود ( آمار WHO ). صبق آمار سازمان بهداشت جهانی، برای هر یک ميلیون نفر جمعیت هر کشور، سالانه از 2000 تا 6000 مورد جراحی کاتاراکتمورد نياز است بدینترتیب در ایران سالانه از 130000 تا 390000 مورد جراحی ضروری است. 42-20 درصد نابیناییهای کودکان جهان به (Retinopathy of Prematurity) ROP نسبت داده شده.
افزایش آگاهی عمومی
سالانه دومين پنجشنبه ماه اکتبر، روز جهانی بینایی تحت عنوان World Sight Day (WSD) توسط سازمان بهداشت جهانی برگذار می گردد. اين برنامه سالانه با مشارکت سازمانهای بين المللی متعدد از جمله World Council of Optometry (WCO) برگذار می گردد و عملاً تمامی سازمانها و نهادهای علاقمند و دست اندر کار بينايی را با يکديگر متحد کرده است. از جمله اقدامات مربوط به اين روز در سال 2003 برگذاری مسابقه جهانی عکس بوده که برندگان آن نيز اعلام شده اند. شخصيتهای معروفی چون پاپ اعظم نيز در اين برنامه مشارکت کرده اند تا اهميت اين طرح هر چه بيشتر مورد توجه قرار بگيرد.
فعاليت کشورها

نپال
طی یک هفته غربالگری به مناسبت WSD ، 2167 مورد کاتاراکت شناسایی و جراحی شد.WSD (World Sight Day ) به عنوان مهمترین ابزار برای بسیج نمودن امکانات و نیروها معرفی گرديد.

چين
6 مليون نفر معادل 4/0 % کل کشور، نابينا هستند. عوامل اصلی نابينايی در بزرگسالان چين عبارتند از: کاتاراکت (50 % نابيناييها)، بيماريهای قرنيه، تراخم. عوامل اصلی نابينايی در کودکان چينی عبارتند از: کمبود ويتامين A، سرخجه، کانژانکتيويت نوزادی، کاتاراکت مادرزادی، ROP
از يک ميليون کودک نابينای آسيايی، چهارصد هزار نفر ساکن چين هستند.

بحرين
جولای 2001 دستور وزارتی مبنی بر شروع طرح صادر شد. آگوست 2001 کميته پيشگيری از نابينايی تشکيل شد. عوامل اصلی نابينايی به شرح زير شناسايی شده اند: کاتاراکت(1000 جراحی در سال انجام می شود)، گلوکوم، رتينوپاتی ديابتی ( 26000 الی 65000 نفر مبتلا هستند)، بيماريهای قرنيه (سالانه 50 مورد پيوند انجام می شود)، عيوب انکساری (34% جامعه مبتلا هستند)، 42% نابيناييها مربوط به کودکان است.راکندگی نابينايی از نظر يک و دوچشمی بودن در بحرين به شرح زير است

• Bilateral Blindness 1.9%
• Monocular Blindness 4.8%
• Bilateral Impairment 4.0%
• Monocular Impairment 2.9%
در آمریکا ومنطقه کارائیب
مقام دوم اهميت به Cortical Visual Impairment داده شده. در کشورهای صنعتی اروپا، عامل اصلی نابینایی کودکان Lesions of Central Nervous System تلقی شده و در درجه بعدی اهمیتCongenital Anomalies و بیماریهای رتین در نظر گرفته شده اند.

قاره آفريقا
کلاً در آفريقا 7 ميليون نفر نابينا شناسايی شده اند. در آفریقای جنوبی، 33% موارد نابینایی مربوط به بیماریهای موروثی است. 8/38 % نابیناییها در آفريقای جنوبی، قابل پیشگیری بوده اند.

استرالیا
یکی از فعالترین کشورها در این طرح، استراليا است که سالانه مشارکت بسيار بالايی در WSD و فعاليتهای ديگر دارد و جزئيات کار آنها از حوصله اين مقال خارج است.
دربین کشورهای آسیایی فعال در این طرح، هندوستان به تنهايی با 9 ميليون نابينا طرحهای بزرگی را در دست اقدام دارد. بنگلادش و فیلی پین نيز جزو فعالترين کشورهای آسيايی رده بندی شده اند.

دربین سازمانهای آسیایی، دو سازمان بسيار فعال هستند
1) Center on Integrated Rural Development for Asia and the Pacific (CIRDAP)
متشکل از 13 کشور جنوب شرقی آسیا
2) Arab Committee for Prevention of Blindness
متشکل از کشورهای عربی از جمله کشورهای حاشيه جنوبی خليج فارس

ايران
طرح بینایی 2020 در آذر ماه سال 1380 در ایران با فعاليت دپارتمان اپتومتری دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم توانبخشی و بهزیستی و با مشارکت سازمان بهداشت جهانی معرفی گرديد و با قدردانی کتبی WHO از اپتومتريستهای ايران برای معرفی طرح 2020 در ايران مواجه شد. در تابستان سال 1381، با همت وزارت محترم بهداشت درمان و آموزش پزشکی اجرای آن آغاز گردیدو حتی مرحله پايلوت آن با مشارکت دپارتمان اپتومتری دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در منطقه شهريار کرج اجرا گرديد ولی مرحله اجرايی کامل آن کماکان مسکوت مانده.

آبا اينوجود به نظر می رسد که به موجب قطعنامه پنجاه و ششمين گردهمايی جهانی بهداشت که در تاريخ 26 ماه مه 2003 مصادف با 5 خرداد 1382 در ژنو به تصويب رسيده، ايران نيزدر آينده به عنوان عضو رسمی طرح بينايی 2020، فعاليتهای خود را سرعت خواهد داد. به موجب قطعنامه مذکور، تمام کشورهای عضو حداکثر تا سال 2005 اقدام به ايجاد کميته مبارزه با نابينايی خواهند کرد و حداکثر تا سال 2007 اجرای طرحهای کاری را آغاز خواهند نمود.
ضمناً، در همان نشست فوق الذکر اعلام شد که CD رايگان شامل 230 سند در مورد روشهای طراحی برنامه های ملی تحت عنوان Toolkit for Developing an Action Plan برای دولتها، سازمانهای ملی، سازمانهای حرفه ای و سازمانهای غير دولتی زيربط ارسال شده و يا در صورت درخواست ارسال خواهد شد.
از علاقمندان دعوت می شود به سايت www.v2020.org مراجعه فرمايند.

به اميد ديدن نگاهی آکنده از شکر و شادی ديدن